“Həmin bəyanatı tam başa düşmək və təhlil etmək üçün əvvəlcə onlayn keçirilən KTMT sammitinə istinad etmək lazımdır”. JAMAZ.İNFO xəbər verir ki, bu sözlər Ermənistanın Hindistan və Almaniyadakı keçmiş səfiri Armen Martirosyana məxsusdur.
O bildirib ki, həmin toplantıda Lukaşenkonun ifadələri, fikirləri, qiymətləndirmələri və təbii ki, Ermənistan tərəfinin susması ən maraqlısı olub. “Bundan dərhal sonra Soçidə üçtərəfli görüş keçirilib. Bilmirəm, o KTMT tədbiri Soçidən əvvəl xüsusi hazırlanmışdı, yoxsa sadəcə üst-üstə düşdü. Yəni biz güman edirdik ki, KTMT üzvü kimi Soçi qarşısında mövqelərimizi möhkəmləndirə və Soçidəki uğuru davam etdirə biləcəyik? Məncə, KTMT-nin iclası, yumşaq desək, səmərəsiz oldu. Soçi görüşündə keyfiyyətcə yeni şeylərin olacağına heç bir ümidim yox idi. Hələ mətnə istinad edib konseptual olaraq deməsəm, onda mənim şəxsi yanaşmam belədir: partiyalar üçün problemlər az-çox aydındır və söhbət siyasətdən getmir, xüsusən də Ermənistanda, daha çox siyasi texnologiyalardan gedir. Yəni 3 ölkənin liderləri arasında əldə olunan razılaşmaları ictimaiyyətə necə təqdim etmək, necə həyata keçirmək məsələsi”.
Maritrosyan bildirib ki, dəfələrlə müxtəlif ekspertlər və siyasətçilər, hətta hakim partiyanın nümayəndələri tərəfindən qeyd olunub ki, Ermənistanın proseslərə təsir rıçaqları yoxdur. “Əgər rıçaqınız yoxdursa, deməli, sizin siyasətdə iştirak etmək, onu inkişaf etdirmək, həyata keçirmək bir yana, imkanınız yoxdur. Yəni hər şey Əliyevin iştahının nə qədər böyük olmasından, Rusiyanın nə qədər hazır olmasından asılıdır. Biz burada ən yaxşı halda ərizəçi rolundayıq, bu göz qabağındadır. Ona görə də, Soçidə hansısa ciddi, əsaslı bəyanat olmasını gözləmək çətindir idi”.
Keçmiş səfir qeyd edib ki, Soçidə ilkin mətn dəyişdirilib. “25 illik diplomatik təcrübəmdən deyə bilərəm ki, tərəflər öz ideyalarını təqdim edirlər və kimsə onu redaktə etməyi öz üzərinə götürür. Belə olan halda, məncə, bunu Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi edib. Azərbaycanlılar özlərininkini verdi, biz özümüzünkü verdik, sonra Putinlə ayrı-ayrılıqda müzakirə ediblər. Bu, bir addımlıq birləşmə deyil, hər dəfə hansısa sənədə, ortaq məxrəcə gətirilir. İndi 3 tərəfi ortaq məxrəcə gətirmək üçün bu, ancaq o halda mümkündür ki, məzmun kasıblaşsın ki, hamı razı olsun, hər tərəf öz istədiyi kimi şərh etsin, o, filan şeyi irəli apara bilib, bu biri rəqibini sındırıb və sairə. Bu, çoxtərəfli diplomatiyada normal prosesidir, o zaman ki, üç tərəfdən ikisi bir-birinə düşmən münasibət bəsləyir”.
Maritrosyan hesab edir ki, bəyanatın hər kəs üçün məqbul olması üçün onun minimal spesifikliyi olmalıdır. “Bu, yeni bir şey deyil, məni təəccübləndirmir, amma bizi narahat edən bəzi şeylər var. Xüsusilə bir çox ailələr üçün vacib olan humanitar məsələlərdir. Humanitar məsələlərlə bağlı aşağıdakı fikirdir: “Biz humanitar məsələlər bloku da daxil olmaqla, qalan vəzifələrin dərhal həllinə yönəlmiş əlavə səylər göstərməyə razılaşdıq”. Bizim üçün ən mühüm humanitar məsələ hərbi əsirlərimizə aiddir. Azərbaycan bu problemləri həll etməyi öhdəsinə götürmür, lakin “problemləri həll etmək üçün yeni səylər göstərməyə razılaşdı”. Bu, görüşün atmosferindən xəbər verir. Razılaşma üçün çoxlu əsaslar olsaydı, heç olmasa humanitar məsələlərlə bağlı bir az daha məcburi ifadələr ola bilərdi, onlar yoxdur”.
Qarabağda müvəqqəti yerləşmiş sülhməramlılar məsələsinə də toxunan sabiq səfir vurğulayıb ki, diplomatiya şeytan oyunudur. “Eyni paraqrafda deyirlər: “Biz regionda vəziyyəti sabitləşdirmək üçün sülhməramlı kontingentin zəruriliyini vurğuladıq. İndi “aksentirovali” nədir, yəni nə, qəbul etdilər, qeyd etdilər, razılaşdılar? “Aksentirovali”nin nə demək olduğunu bilmirəm. Çünki görüşdən əvvəl erməni tərəfi 20 ilə hazır olduqlarını və sairə dedilər ki, bu tezisi mümkün qədər düzəltməyə çalışmaları təbiidir. Amma mən bilmirəm o anlaşılmaz “aksentirovali” sözü nə deməkdir. Ən əsası aşağıdakı fikirdir. “Biz güc tətbiq etməkdən və ya onun tətbiqi ilə hədələməkdən çəkinməyə, bütün problemli məsələləri müstəsna olaraq suverenliyin qarşılıqlı tanınması əsasında müzakirə etməyə və həll etməyə razılaşdıq. BMT Nizamnaməsinə və 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə uyğun olaraq ərazi bütövlüyü və sərhədlərin toxunulmazlığı”. Burada ən mühüm prinsip müəyyən edilib ki, yarana biləcək bütün mübahisəli məsələlər tərəflərin ərazi bütövlüyü və suverenliyinin tanınması prinsipi əsasında həll olunmalıdır. Bu sənədin ən mühüm tezisi budur. Digər maraqlısı isə odur ki, ümumiyyətlə, Dağlıq Qarabağdan söhbət gedə bilməz. Yəni Əliyev dediklərini, Dağlıq Qarabağ problemini həll etdiyini təsdiqləməyi bacardı və bu gün belə problem yoxdur. Hətta “münaqişə” sözü də mətndə yoxdur. Yəni hansısa nadan bu ifadəni oxusa, Qarabağın ümumiyyətlə olmadığını güman edər və bu, SSRİ dağılandan sonra Ermənistan və Azərbaycanın öz aralarında sərhəd ayıra bilmədiklərinə işarə edir”.
Maritrosyan deyir ki, ancaq ən vacib sual hələ də qalır. “Nəyin razılaşdırıldığı barədə məlumatımız yoxdur. Bunu cəmi 3 nəfər bilir. Başqa mənbələrdən əldə etdiyim məlumatları nəzərə alsaq, məndə belə bir təəssürat yaranır ki, razılaşmalar əldə olunub, indi bunu cəmiyyətə necə çatdırmaq növbəsi siyasi texnokratlardadır”.
